Rozpoznajemy atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) i łuszczyca to odrębne choroby, choć osoby, które się z nimi nie zetknęły, wymieniają je często jednym tchem. Cechą wspólną jest przewlekły lub nawrotowo-przewlekły charakter obu schorzeń. Obydwie choroby zaliczane są do grupy chorób niezakaźnych. To tyle jeśli chodzi o części wspólne. Więcej jest jednak różnic, zarówno jeśli chodzi o przyczyny, jak i objawy. Do rozpoznania tych dwóch chorób potrzeba wprawnego oka dermatologa.

Atopowe zapalenie skóry najprościej mówiąc jest chorobą alergiczną. Samo słowo „atopowe” oznacza, że pacjent wykazuje rodzinną skłonność do zwiększonej produkcji przez układ odpornościowy przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na niskie dawki jakiegoś alergenu. Dodatkowo pacjent posiada predyspozycje do rozwoju innych chorób atopowych, niekoniecznie tylko dotyczących skóry. Należą do nich: niektóre postacie astmy, zapalenia błony śluzowej nosa, spojówek, pokrzywki oraz niektóre nietolerancje pokarmowe.

Przykładowo: pacjent z atopowym zapaleniem skóry sprząta piwnicę. Wcześniej u tego pacjenta wykazano alergię na Cladosporium (mikroskopijny grzyb pleśniowy bytujący w środowisku mokrym, wilgotnym – piwnice, łazienki, ziemia, kurz domowy, systemy klimatyzacyjne). W wyniku kontaktu z alergenem dochodzi do wyprodukowania przez organizm przeciwciał IgE, a na skórze pojawiają się objawy choroby. Równoczasowo może wystąpić łzawienie oczu lub katar.

Wczesny początek

Przyczyn zachorowania na atopowe zapalenie skóry jest wiele. Przeplatają się tu zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Wiemy, że gdy oboje rodzice chorują na atopowe zapalenie skóry to nawet 80 proc. dzieci do 12 roku życia może mieć pierwsze objawy choroby. Jeśli jedno z rodziców choruje odsetek ten jest mniejszy o połowę. Ale też jeśli jedno z rodziców ma astmę atopową, to dziecko może mieć atopowe zapalenie skóry czy katar sienny lub jedno i drugie.

Początek choroby może być bardzo wczesny. Prawie połowa dzieci rozwija objawy w pierwszych 6 miesiącach życia. Mówimy wtedy o fazie niemowlęcej. Faza dziecięca rozwija się między 2 rokiem życia a okresem dojrzewania. Po tym okresie mamy fazę wieku dorosłego. Cechą, która dominuje w chorobie jest przewlekły, uporczywy świąd skóry. Pacjenci z AZS mają uszkodzoną barierę naskórkową. Objawia się to nadmierną suchością skóry, zwiększoną przepuszczalnością alergenów, większą podatnością na infekcje bakteryjne, szczególnie te powodowane przez gronkowca złocistego.

Co może wywoływać chorobę lub zaostrzać jej przebieg?

U najmłodszych pacjentów są to w większości alergeny pokarmowe, a wśród nich najczęstszym jest mleko krowie i wszystkie jego produkty. Dzieciom uczulonym na ten produkt, nie powinno się również podawać mleka koziego, gdyż zawiera beta-laktoglobulinę i kazeinę, podobne w swej budowie białka jak w mleku krowim. Równie częstym alergenem w tym okresie jest jajo kurze. Alergię na te produkty nazywamy również skazą białkową.

Kolejną przyczyną są alergeny powietrznopochodne (wziewne) jak: roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, naskórki zwierząt, pleśnie i ich zarodniki. Czynnikiem zaostrzającym chorobę jest również stres oraz przegrzanie organizmu (nadmierny wysiłek fizyczny, gorąca kąpiel, pot), a także ekspozycja na dym tytoniowy i zanieczyszczenia środowiska.

Lokalizacja zmian bywa różna, w zależności od wieku pacjenta. U niemowląt zmiany skórne występują na policzkach, skórze owłosionej głowy, na płatkach usznych, a w cięższych przypadkach obserwuje się objawy również na tułowiu, pośladkach oraz kończynach po stronie wyprostnej. U dzieci między 2 rokiem życia a okresem dojrzewania przeważają już zmiany obejmujące powierzchnie zgięciowe dużych stawów (doły łokciowe, podkolanowe), nadgarstki, okolice kostek, skórę karku, grzbiety dłoni i stóp. Młodzież i osoby dorosłe cierpią z powodu zmian zlokalizowanych na twarzy wokół oczu i ust, w dołach podkolanowych i łokciowych, w cięższych przypadkach dochodzi do zajmowania większych obszarów tułowia, z tendencją do zlewania się zmian skórnych (erytrodermia).

Charakter zmian również jest związany z wiekiem chorego. U dzieci policzki przybierają jakby czerwony, polakierowany wygląd. U dorosłych przeważają zmiany zapalne ze znaczną lichenifikacją (pogrubienie, ściemnienie skóry i naskórka z licznymi pogłębionymi bruzdami na jego powierzchni), która jest konsekwencją ciągłego drapania i nawracania zmian w tych samych miejscach. Pojawiają także zmiany rumieniowo-grudkowe, nadżerki ( ubytki w naskórku), krwiste strupy, grudki wysiękowe i pęcherzyki wypełnione płynem.

Jak rozpoznać AZS?

Najczęściej posługujemy się kryteriami wg Williamsa lub kryteriami wg Hanifina i Rajki.

Wg kryteriów Williamsa do rozpoznania AZS konieczne jest występowanie świądu skóry przez okres ostatnich 12 miesięcy oraz co najmniej 3 z 4 objawów:

1. Zajęcie zgięć łokciowych i kolanowych, grzbietów rąk, stóp, szyi lub okolic oczu.
2. Współwystępowanie innych chorób atopowych u chorego lub jego członków rodziny.
3. Suchość skóry.
4. Wczesny początek choroby przed 2 rokiem życia.

Wg kryteriów Hanifina i Rajki konieczne jest stwierdzenie 3 z 4 objawów głównych oraz 3 z licznych objawów dodatkowych.

Objawy główne:

1. Świąd skóry.
2. Przewlekły i nawrotowy przebieg.
3. Charakterystyczny wygląd i lokalizacja zmian skórnych.
4. Występowanie innych chorób atopowych u pacjenta lub w jego rodzinie.

Objawy dodatkowe:

1. Suchość skóry.
2. Rybia łuska.
3. Natychmiastowe reakcje skórne.
4. Podwyższony poziom przeciwciał IgE.
5. Skłonność do nawracających zakażeń skóry.
6. Zapalenie brodawek sutkowych.
7. Rogowacenie mieszków włosowych, szczególnie na ramionach.
8. Wczesny wiek wystąpienia zmian skórnych.
9. Fałd Dennie-Morgana ( dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki).
10. Świąd po spoceniu.
11. Rumień twarzy.
12. Biały dermografizm (bielenie skóry w miejscu jej zadrapania, które utrzymuje się długo na skórze).
13. Stożek rogówki.
14. Zaćma.
15. Nawrotowe zapalenia spojówek.
16. Zacienienie wokół oczu.
17. Fałd szyjny.
18. Nietolerancja wełny.
19. Zaostrzenie zmian pod wpływem stresu.
20. Nietolerancja pokarmów.
21. Zmiany zapalne w obrębie rąk i/lub stóp.
22. Zapalenie czerwieni warg.
23. Łupież biały.

W rozpoznaniu AZS ważne są również badania laboratoryjne oraz testy alergiczne. W badaniach laboratoryjnych stwierdzamy podwyższoną liczbę eozynofilii we krwi obwodowej, podwyższone całkowite stężenie przeciwciał IgE w surowicy krwi, a także czasami podwyższone parametry stanu zapalnego (OB, CRP). Do innych badań, które możemy wykonać należą skórne testy punktowe, atopowe testy płatkowe oraz skórny ekspozycyjny test pokarmowy.