Łuszczyca to choroba o wielu obliczach. Nazywamy ją jednym określeniem, ale dobrze jest wiedzieć czy różnią się odmiany tego samego schorzenia. Zależą od wielkości zmian skórnych i ich umiejscowienia.
Cechą wspólną wszystkich rodzajów łuszczycy jest tzw. wykwit podstawowy czyli płaskowyniosła, powiększająca się grudka zapalna, barwy czerwonobrunatnej. Na jej powierzchni pojawia się drobnopłatowa, srebrzysta łuska. Można ją usunąć mechanicznie i wtedy pod jej powierzchnią pojawia się błyszcząca struktura (objaw świecy stearynowej). To części wspólne.
Odmiany zwykłe
Rozmowę o odmianach tej choroby najlepiej zacząć od podziału na łuszczycę zwykłą (pospolitą, psoriasis vulgaris) oraz jej nietypowe odmiany. W ramach zwykłej, w zależności od wielkości i kształtu zmian skórnych, wyróżniamy:
- łuszczycę punkcikowatą, inaczej kropelkowatą – charakteryzują ją liczne, drobne, jakby rozsypane głównie na tułowiu i kończynach, zmiany wielkości od łebka szpilki do 1 cm. Ta postać łuszczycy nazywana jest wysiewną, może pojawiać się po raz pierwszy w życiu, częściej występuje u dzieci i towarzyszy infekcjom gardła wywołanym przez bakterie z grupy paciorkowców A. Łuszczyca kropelkowata jest postacią łagodną, dobrze reagującą na leczenie antybiotykami z grupy penicylin.
- łuszczycę monetarną, festonowatą (jak girlandy kwiatowe albo łańcuchy na choince), geograficzną (duże, zlewające się w jedną całość zmiany przypominające jeziora, państwa, kontynenty z mapy geograficznej) czy plackowatą – wszystkie te nazwy dotyczą tej samej postaci, a różnicą jest kształt zmian. Mamy tu wykwity w stadium pełnego rozwoju, osiągające kilka centymetrów, tworzące tzw. blaszki łuszczycowe. Przy dłuższym utrzymywaniu się zmian dochodzi do ustępowania objawów w części centralnej, z pozostawieniem czynnego procesu na obwodzie. Powstają wtedy wykwity obrączkowate, które mogą powiększać się obwodowo. Zmiany w tej postaci lokalizują się na tułowiu oraz kończynach górnych i dolnych. Jeśli wykwity skórne nie przekraczają 10 proc. powierzchni ciała chorego, to postać ta jest zaliczana do łagodnych. Leczenie tej odmiany jest wieloetapowe i długotrwałe, ale daje dobre efekty. 70-80 proc. pacjentów wymaga jedynie leczenia miejscowego (maści, kremy), u pozostałej części chorych potrzeba wprowadzenia fototerapii (UVA, UVB). Dobór metody leczenia zależy od ogólnego stanu chorego, jego chorób towarzyszących oraz procentowego zajęcia ciała zmianami chorobowymi. Bardzo istotnym czynnikiem, który lekarz bierze pod uwagę przy wyborze terapii jest jakość życia pacjenta (DLQI – Dermatology Life Quality Index, wskaźnik jakości życia zależny od dolegliwości skórnych). Choroba, która zajmuje duże obszary ciała stanowi bowiem bardzo często barierę fizyczną i psychiczną. Chorzy stają się wycofani społecznie, unikają publicznych miejsc, gdzie zmuszeni byliby eksponować własne ciało (basen, sauna).
- łuszczycę skóry głowy – cechą charakterystyczną jest tutaj przechodzenie zmian chorobowych na skórę nieowłosioną (czoło, szyja, okolica zauszna), ale co ważne, proces chorobowy nie powoduje wyłysienia. Przy długotrwających zmianach łuszczyca może lokalizować się również w małżowinie usznej. Jeśli łuszczyca zajmuje tylko owłosioną skórę głowy, a skóra na tułowiu czy kończynach jest wolna od zmian, rozpoznanie bywa trudne, a w pierwszych badaniach należy brać pod uwagę także łojotokowe zapalenie skóry głowy jak i grzybicę. Dużym problemem dla chorych w tej postaci choroby jest świąd. W leczeniu stosuje się szampony z dziegciami lub kwasem salicylowym aby usunąć łuskę. W następnej kolejności stosowane są obojętne środki na bazie oliwy, steroidy w postaci żeli lub roztworu, a także preparaty z witaminą D3.
Podsumowując, warto zauważyć, ze coraz częściej łuszczycę zwykłą traktuje się jak chorobę ogólnoustrojową. Co to znaczy? Chodzi o fakt, że niektóre osoby chore na łuszczycę mają zwiększoną predyspozycję do występowania chorób z kręgu ryzyka sercowo-naczyniowego. Zaliczamy do nich miażdżycę, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemię, cukrzycę. Właściwa opieka nad chorym powinna obejmować również te problemy. W ramach profilaktyki należy bezwzględnie zaprzestać palenia papierosów, w diecie wybierać pokarmy bogate w nienasycone tłuszcze jak ryby, oleje roślinne, ale także produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce. Należy zwracać uwagę na masę ciała, tak by BMI utrzymywać w granicach 20-25. Nie bez znaczenia jest również wysiłek fizyczny. Półgodzinna umiarkowana aktywność sportowa 5 razy w tygodniu, dostosowana do indywidualnych umiejętności i upodobań chorego spowoduje lepsze samopoczucie, zwiększy wydolność organizmu i uodporni na choroby serca i naczyń krwionośnych. Warto również regularnie kontrolować ciśnienie tętnicze oraz poziom lipidów i cukru we krwi.
Formy nietypowe
Oprócz typowych form łuszczycy wyróżnia się następujące postacie nietypowe:
- łuszczyca stawowa, łuszczycowe zapalenie stawów – poza wykwitami na skórze występują w tym przypadku zmiany stawowe o bogatym obrazie klinicznym. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego wszyscy pacjenci z łuszczycą powinni być raz w roku oceniani pod kątem ewentualnego wystąpienia łuszczycowego zapalenia stawów.
- łuszczyca krostkowa uogólniona (psoriasis pustulosa generalisata von Zumbusch) – bardzo rzadka odmiana, zaliczana do ciężkich, w niektórych opracowaniach uważana za osobną jednostkę chorobową. Charakteryzuje się występowaniem jałowych krost, czyli bez infekcji bakteryjnej, a zmiany niejednokrotnie obejmują całe ciało (postać erytrodermiczna). Krosty mają podłoże zapalne, często ulegają zlewaniu. W postaci tej dochodzi do oddzielania się naskórka, jak w przypadku oparzenia. U chorego z tą postacią mogą częściej występować zmiany stawowe.
- łuszczyca krostkowa dłoni i stóp – zmiany chorobowe występują tylko na powierzchni dłoniowej rąk oraz podeszwowej stóp. Niektórzy autorzy klasyfikują tę postać jako odrębną chorobę. Zmiany skórne to rumieniowe, zlewne ogniska, na ich podłożu stwierdza się liczne krosty z jałową (bez bakterii) treścią ropną. Czasami postać bardzo przypomina inną chorobę jaką jest wyprysk, czyli alergia skórna. Właściwe postępowanie diagnostyczne powinno zatem obejmować wykluczenie przyczyn alergicznych (testy naskórkowe).
- łuszczyca rąk i stóp – ta postać łuszczycy towarzyszy zmianom w innej lokalizacji ciała i nie ogranicza się jedynie do powierzchni dłoniowej i podeszwowej, a zajmuje również grzbiety rąk i stóp. Zmiany w bardzo dużym stopniu przypominają wyprysk, szczególnie postać modzelowatą, z pęknięciami, licznymi rozpadlinami. Daje to duże dolegliwości bólowe, czasem utrudnia chodzenie.
- łuszczyca wysiękowa, wyprzeniowa, odwrócona – w tej postaci ogniska łuszczycowe lokalizują się w fałdach skórnych jak: doły pachowe, pachwiny, szpara pośladkowa, fałdy podsutkowe, okolica genitalna. Wykwity z reguły są gładkie, połyskujące, rumieniowe i przede wszystkim pozbawione typowej dla łuszczycy łuski. Zmianom towarzyszy nasilony świąd.
- łuszczyca paznokci – może występować jako jedyna oznaka łuszczycy, wtedy rozpoznanie bywa niejednoznaczne, czyli trzeba wykluczyć np. grzybicę, liszaj płaski czy też inne przyczyny uszkodzenia płytki paznokciowej. Częściej jednak towarzyszy objawom na skórze gładkiej. Wtedy stanowi wręcz potwierdzenie rozpoznania łuszczycy zwykłej. Są cztery odrębne objawy, które obejmują płytkę paznokciową:
- naparstkowanie – wgłębienia na powierzchni płytki paznokcia, które często przybierają postać linijną
- onycholiza – oddzielenie wolnego brzegu płytki paznokcia od łożyska, może być mylnie rozpoznawane jako grzybica lub drożdżyca
- zmiany o typie plamy olejowej – brązowo-czerwone plamy prześwitujące z łożyska przez płytkę paznokciową
- całkowite uszkodzenie macierzy – zniekształcenie całej płytki paznokciowej, również mylnie rozpoznawane może być jako grzybica.
Leczenie łuszczycy paznokci jest niezwykle trudne. Wynika to z małego przenikania leku do macierzy paznokcia oraz czasu, który jest potrzebny do odrostu całej płytki. U rąk okres ten wynosi 6 miesięcy, u stóp cały rok.